Người Dani không chỉ được biết đến với tập tục ướp xác
hàng trăm năm, mà còn là những nghi thức hiến sinh, hành xác rất đau
đớn, cắt lìa một phần thân thể người còn sống để bày tỏ lòng thành với tổ tiên,
người đã mất…
Trong một ngày trời u ám, khi thấy tù trưởng Wimitok Mabe ngồi
trầm ngâm trước căn nhà honai, chúng tôi bước lại gần.
Người Dani không chỉ được biết đến với tập tục ướp xác
hàng trăm năm, mà còn là những nghi thức hiến sinh, hành xác rất đau
đớn, cắt lìa một phần thân thể người còn sống để bày tỏ lòng thành với tổ tiên,
người đã mất…
|
Xác ướp hoàn toàn không được bảo quản bằng bất cứ loại hóa chất nào nhưng vẫn còn nguyên vẹn ngay cả trong môi trường ẩm thấp ở Irian Jaya suốt 250 năm. |
Trong những ngày cùng săn bắt, cùng hái lượm, cùng sinh sống
trong lòng bộ tộc Dani ở thung lũng Baliem, chúng tôi ngày càng trở nên thân
thiện hơn với những chiến binh Dani.
Trong một ngày trời u ám, khi thấy tù trưởng Wimitok Mabe ngồi
trầm ngâm trước căn nhà honai, chúng tôi bước lại gần. Tù trưởng Mabe
nhìn chúng tôi hồi lâu rồi cất tiếng: “Này, những người bạn Việt Nam
kia, có muốn xem báu vật của người Dani không?” Tất cả chúng tôi đều sững
sờ và chỉ biết gật đầu.
Xác ướp 250 năm tuổi
Tù trưởng đứng dậy và ra hiệu cho chúng tôi đứng chờ trước
căn nhà honai ẩm thấp, tối mù. Mabe gọi căn nhà này là nhà thiêng, đây là
căn nhà mà người dẫn đường luôn căn dặn chúng tôi không được bước vào nếu không
có sự cho phép của tù trưởng.
Chúng tôi dõi theo tù trưởng Mabe bước sâu vào bên trong, giây
lát sau ông mang ra một vật đen bóng, ban đầu chúng tôi không thể nhận ra
đó là gì. Đến khi tù trưởng đưa ra ánh sáng nơi khung cửa, chúng tôi
mới bàng hoàng nhận ra đó là một xác ướp!
Tù trưởng đặt xác ướp một cách trân trọng lên một bệ gỗ
trước căn honai và từ tốn cho biết: “Đây là xác ướp vị tộc trưởng của chúng
tôi, ông ấy mất cách đây đã 250 năm. Ông là người anh hùng của bộ tộc, từng
lãnh đạo dân làng chiến đấu chống kẻ thù trong những cuộc săn đầu người đẫm máu
để tranh giành vùng đất Mumi này. Khi ông chết, thi thể ông được ướp khô để bộ
tộc luôn tưởng nhớ công lao của ông”.
Theo tù trưởng Mabe, người Dani khi mất đi họ có nhiều cách
để an táng người đã khuất, thông thường là đem thiêu, hoặc bỏ xác vào một chiếc
hòm rồi đặt sau ngôi nhà truyền thống honai. Duy chỉ có những tộc trưởng Dani
oai hùng mới được ướp xác. Bởi thế, dù có rất nhiều vị tù trưởng ở các làng
trong bộ tộc Dani, nhưng đến nay mới chỉ có bốn xác ướp được phát hiện.
|
Lưu giữ xác ướp là niềm tự hào và trách nhiệm cao cả của tù trưởng Mabe. |
Khi vào những ngày cuối đời, vị tù trưởng sẽ chỉ định ai là người
kế vị, và người đó cũng là người duy nhất nhận trách nhiệm ướp xác tù trưởng.
Tù trưởng Mabe cho biết thêm, sau khi qua đời, thi thể của vị tù trưởng đáng
kính kia được tắm rửa bằng nước thiêng lấy từ hồ muối trên đỉnh núi Anemogi.
Sau đó thi hài ông được hun trong ngôi nhà honai ở tư thế ngồi bó gối vẫn “mặc”
nguyên chiếc koteka, tay cầm chiếc rìu đá, cổ và đầu mang những vòng trang sức
đan từ dây rừng.
Trong khi hun, thi hài của vị tù trưởng sẽ được khoét một lỗ ở
phần lưng hông để nội tạng, chất lỏng và mỡ chảy ra. Việc hun xác kéo dài từ một
đến ba tháng và chỉ kết thúc khi thi hài của tù trưởng đã thực sự khô. Trong quá
trình thực hiện nhiệm vụ thiêng liêng này, người kế vị được vợ phục vụ những
bữa ăn hàng ngày nhưng bị cấm tuyệt đối việc gần gũi phụ nữ.
Mỗi năm, vào các dịp lễ tế, tù trưởng phải cúng tế heo mới được
mang xác ướp ra để dân làng chiêm ngưỡng. Họ cột những chiếc vòng cổ cầu xin may
mắn cho cả làng.
Những bàn tay thiếu ngón
Tại ngôi làng này, chúng tôi cũng rất ngạc nhiên khi thấy
khá nhiều phụ nữ bị thiếu những lóng tay, có người mất lóng cả bàn
tay…
Bà Mereka, một người phụ nữ Dani xoè cả hai bàn tay nay chỉ
còn lại bốn ngón, bà kể chúng tôi nghe tập tục kỳ lạ và đau đớn của những người
phụ nữ Dani: “Một người thân trong gia đình mất đi, tất cả những người phụ
nữ trong gia đình sẽ bôi bùn lên người và mặt để chịu tang, sau đó chúng tôi sẽ
biểu lộ sự mất mát bằng việc cắt đi một hoặc hai đốt ngón tay. Nếu những người
thân mất đi mà số đốt tay không đủ để cắt bỏ, phần thân thể kế tiếp sẽ là vành
tai, mũi. Đó là cách rõ ràng nhất để chứng minh tình yêu thương của chúng tôi
với người đã khuất”.
|
Khi mỗi người thân trong gia đình mất đi, phụ nữ Dani lại cắt một lóng tay để tỏ lòng đau xót. |
Bà Mereka kể lại cho chúng tôi nghe về trải nghiệm đau đớn của
chính mình: “Việc cắt ngón tay diễn ra phải hết sức kín đáo, không được phép cho
ai biết, chúng tôi dùng rìu đá mài nhọn đến một nơi thanh vắng, chặt cho đốt
xương ngón tay giập đi. Sau đó, về lại làng, người làng nhìn thấy ngón tay bị
giập sẽ tụ tập lại, dùng xương ống chân của chim caswari, một loài chim lớn như
đà điểu mài bén, giúp sức cắt lìa đốt ngón tay đã bị giập xương, sau đó bó
lại bằng lá rừng cho đến khi vết thương lành hẳn”. Khi chúng tôi hỏi có
phương pháp nào giảm đau không? Bà Mereka hỏi lại: “Giảm đau là cái
gì? Rất đau, nhưng chúng tôi phải làm thôi!”
Mặc cho vết cắt nhiễm trùng, sưng tấy gây đau đớn, thậm chí gây
hoại tử, chết người, nhưng những người phụ nữ vẫn ngày ngày vào rừng săn
bắt, hái lượm tìm cái ăn. Họ tự lý giải rằng, chẳng có nỗi buồn nào hơn mất
đi một người thân, việc cắt lìa ngón tay dù rất đau đớn nhưng nó cũng làm cho
người ta quên bớt đi “vết thương” sâu đậm trong tim.
Trên đường từ Wesalep về Wamerek, đồng hành với chúng tôi trong
đường rừng là già Jetsin. Ông vừa mới cắt một đốt ngón trỏ vì người con trai lớn
qua đời. Ông Jetsin nói: “Vết thương càng đau đớn bao nhiêu, người thân của tôi
sẽ thấu hiểu và phù hộ cho tôi cùng gia đình…”
Chúng tôi hiểu rằng, giữa chốn đại ngàn bao la, chỉ có sức mạnh
của tinh thần mới làm cho con người vượt qua những khó khăn, đau đớn của
thể xác. Những ngày lặn lội trong rừng sâu, câu chuyện về tập tục cắt tay kỳ
lạ của người Dani càng thôi thúc chúng tôi can đảm hơn, dấn thân vào hành
trình đi tìm những bí ẩn của nhiều bộ tộc đang sống trong một thế
giới hoang dã khác…