Lời nói đầu
Một
trong những nguyên nhân khiến người giàu ngày càng giàu, người nghèo
ngày càng nghèo, còn giới trung lưu thì thường mắc nợ chính là vì chủ đề
tiền bạc thường được dạy ở nhà chứ không phải ở trường.
Hầu hết
chúng ta học cách xử lý tiền bạc từ cha mẹ mình, và thường thì người
nghèo không dạy con về tiền bạc mà chỉ nói đơn giản là: “Hãy đến trường
và học cho chăm chỉ.” Và rồi đứa trẻ có thể sẽ tốt nghiệp với một số
điểm xuất sắc nhưng với một đầu óc nghèo nàn về cách quản lý tiền bạc,
vì trường học không dạy về chuyện tiền nong mà chỉ tập trung vào việc
giáo dục sách vở và những kỹ năng nghề nghiệp mà không nói gì về kỹ năng
tài chính.
Đó chính là lý do tại sao những nhân viên ngân hàng,
bác sĩ, kế toán thông minh dù đạt được nhiều điểm số xuất sắc ở trường
nhưng lại gặp nhiều rắc rối tài chính suốt đời. Và những món nợ quốc gia
chóng mặt thường bắt nguồn từ những vị lãnh đạo có học vấn cao, nhưng
chỉ được huấn luyện rất ít hoặc không có chút kỹ năng nào về vấn đề tài
chính.
Một quốc gia có thể tồn tại như thế nào nếu việc dạy trẻ
con quản lý tiền bạc vẫn là trách nhiệm của phụ huynh, mà hầu hết họ
không có nhiều kiến thức về vấn đề này?
Chúng ta phải làm gì để thay đổi số phận tiền bạc lận đận của mình? Nhà giàu đã làm giàu như thế nào từ hai bàn tay trắng?
Có
lẻ bạn sẽ tìm thấy cho mình những lời giải đáp về các vấn đề đó trong
cuốn sách này. Tuy nhiên, do khác biệt về văn hoá, tập quán và chính
thể, có thể một số phần nào đó của cuốn sách sẽ khiến bạn thấy lạ lẫm,
thậm chí chưa đồng tình… dù rằng đây là một cuốn sách đã được đón nhận
nồng nhiệt ở rất nhiều nước trên thế giới.
Chúng tôi giới thiệu
cuốn sách này với mong muốn giúp bạn có thêm nguồn tham khảo về một
trong những lĩnh vực cần dạy con trẻ biết trước khi vào đời, của các bậc
phụ huynh ở các nước khác…
Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các bạn. Xin trân trọng cảm ơn.
******
Chương 1
Cha Giàu, Cha Nghèo
Tôi
có hai người cha, một người giàu và một người nghèo - một người cha
ruột và một người cha nuôi (cha của Mike - bạn tôi). Cha ruột tôi đã có
bằng thạc sĩ, còn người cha nuôi thì chưa học hết lớp tám, nhưng cả hai
người đều thành công trong sự nghiệp và có ảnh hưởng đến người khác. Cả
hai đều khuyên bảo tôi rất nhiều điều, nhưng những lời khuyên đó không
giống nhau. Cả hai đều tin tưởng mãnh liệt vào sự học nhưng lại khuyên
tôi học những khóa học khác nhau. Nếu tôi chỉ có một người cha, tôi sẽ
hoặc chấp nhận hoặc phản đối ý kiến của ông. Có hai người cha dạy bảo,
tôi thấy được những quan điểm trái ngược nhau giữa một người giàu và một
người nghèo. Và thay vì chỉ đơn giản chấp nhận hay phản đối người này
hay người kia, tôi đã cố suy nghĩ nhiều hơn, so sánh và lựa chọn cho
chính mình.
Cả hai người cha của tôi khi bắt đầu tạo dựng sự
nghiệp đều phải đấu tranh với chuyện tiền nong, nhưng cả hai có những
quan điểm khác nhau về vấn đề tiền bạc.
Ví dụ, cha ruột tôi
thường nói: "Ham mê tiền bạc là nguồn gốc của mọi điều xấu." Còn cha
nuôi của tôi lại bảo rằng: "Thiếu thốn tiền bạc là nguồn gốc của mọi
điều xấu."
Những sự khác nhau trong quan điểm của họ, nhất là khi
đề cập đến tiền bạc, khiến tôi trở nên tò mò và bắt đầu suy nghĩ… Vì có
hai người cha đầy ảnh hưởng, tôi đã học từ cả hai người. Tôi suy nghĩ
về lời khuyên của mỗi người, và nhờ vậy, tôi có được một hiểu biết sâu
sắc về quyền lực và tác động của suy nghĩ lên cuộc sống con người như thế nào.
Ví
dụ, cha ruột tôi thường nói: “Tôi không mua nổi vật đó.” Còn cha nuôi
thì cấm tôi nói như vậy ông muốn tôi nói: "Làm thế nào để mua được vật
đó?" Một bên là câu khẳng định, còn bên kia là câu hỏi. Một bên khiến
bạn rũ bỏ trách nhiệm, còn bên kia buộc bạn phải suy nghĩ…
Hai
người cha của tôi có những quan điểm cực kỳ khác biệt. Chẳng hạn, một
người bảo: "Phải học cho giỏi thì mới được làm việc ở những công ty
tốt.”
Người kia bảo: "Học cho giỏi thì mới mua được những công ty
tốt." Một người tin rằng: “Ngôi nhà là số đầu tư nhiều nhất và là tài
sản lớn nhất của chúng ta.” Người kia lại nghĩ khác: "Ngôi nhà cũng là
một khoản tiền phải trả, và nếu ngôi nhà là khoản đầu tư lớn nhất của
con thì con gặp rắc rối rồi đây."
Cả hai người cha đều trả tiền hóa đơn đúng thời hạn, nhưng một người luôn trả đầu tiên còn người kia luôn trả sau cùng.
Một người vật lộn để tiết kiệm từng đồng một. Người kia chỉ làm một việc đơn giản là đầu tư.
Một
người dạy tôi cách viết một lá đơn xin việc thế nào cho ấn tượng để có
thể tìm được việc làm tốt. Người kia dạy tôi cách viết một dự án kinh
doanh tài chính như thế nào để có thể tạo ra công việc.
Được huấn
luyện bởi hai người cha, tôi có thể quan sát tác động của những suy
nghĩ khác nhau lên cuộc sống con người. Tôi thấy người ta thật sự định
hình cuộc sống của họ qua suy nghĩ của chính họ.
Ví dụ, người cha
nghèo của tôi luôn phàn nàn: "Tôi sẽ không bao giờ giàu lên nổi.” Và
lời tiên đoán đó đã trở thành sự thật. Ngược lại, người cha giàu của
tôi luôn nói những câu đại loại như: “Tôi là một người giàu, mà người
giàu thì không làm những việc đó." Ngay cả khi ông gặp thất bại thảm hại
sau một cuộc đầu tư lớn không thành, ông vẫn nghĩ mình là một người
giàu. ông nói: "Có khác biệt giữa nghèo nàn và phá sản. Phá sản chỉ là
tạm thời nhưng nghèo thì vinh tiễn."
Những quyền lực của suy nghĩ
không bao giờ có thể đo hay đánh giá được, nhưng đó là một điều hiển
nhiên mà tôi nhận thức được ngay từ khi còn nhỏ. Tôi thấy rằng người cha
nghèo không phải nghèo vì số tiền ông kiếm được, mà vì những suy nghĩ
và hành động của ông.
Dù cả hai người cha của tôi đều rất tôn
trọng việc giáo dục và học hỏi nhưng họ lại bất đồng về việc học cái gì
là quan trọng. Một người muốn tôi học hành chăm chỉ, có thứ hạng chuyên
môn cao dể có công việc tốt, kiếm được nhiều tiền. Người kia khuyến
khích tôi học để trở nên giàu có, để hiểu tiền bạc làm việc như thế nào
và học cách bắt tiền bạc phải làm việc cho mình. Ông thường nhắc đi nhắc
lại: "Tôi không làm việc vì tiền. Tiền bạc phải làm việc vì tôi."
Năm
lên 9 tuổi, tôi quyết định nghe theo và học hỏi từ người cha giàu về
vấn đề tiền bạc. Vì lúc đó, tôi chỉ mới 9 tuổi nên những bài học cha
nuôi tôi dạy rất đơn giản. Thực ra tất cả chỉ có 6 bài học lặp đi lặp
lại và quyển sách này nói về 6 bài học đó, cũng theo thứ tự đơn giản như
khi cha nuôi tôi dạy tôi. Những bài học này là những lời hướng dẫn giúp
bạn và con cái bạn trở nên giàu có hơn, bất kể điều gì sẽ xảy ra trên
một thế giới không chắc chắn và đang thay đổi nhanh chóng như hiện nay.
Chương 2
BÀI 1 : NGƯỜI GIÀU KHÔNG LÀM VIỆC VÌ TIỀN.
Bài học bắt đầu:
“Ta sẽ trả cho các con 10 xu một giờ.”
Ngay cả vào những năm 1956, 10 xu một giờ cũng là quá thấp.
Buổi
sáng hôm ấy, cha của Mike hẹn gặp tôi và nó lúc 8h. Vì là chủ của một
kho hàng, một công ty xây dựng, một số cửa hiệu bar quán ăn, nên ông rất
bận rộn...
Khi chúng tôi đến, cha Mike đang nói chuyện điện
thọai và chúng tôi phải ngồi chờ ông ở băng ghế ngòai hiên sau, cùng với
hai người phụ nữ và một người đàn ông trung niên làm nhiệm vụ quản lý nhà hàng và coi kho cho cha của Mike.
Hai
đứa chúng tôi đã ngồi chờ rất lâu, rồi khi tôi cảm thấy mình đã bắt đầu
mất hết kiên nhẫn, thình lình cha Mike xuất hiện. Mike và tôi giật mình
bật đứng lên.
“Sẵn sàng học chưa, các con ?” Cha Mike hỏi, kéo một cái ghế đến ngồi với chúng tôi.
Tôi và Mike cũng gật đầu.
“Tốt.
Cha sẽ dạy các con, nhưng không phải làm theo kiểu trong lớp học. Nếu
các con làm việc cho cha, cha sẽ dạy cách con cách làm giàu. Nếu không,
cha sẽ không dạy... Thế đấy, đồng ý hay không là tùy các con.”
“ Ơ... con có thể hỏi vài câu được không?”- Tôi hỏi.
“Không.
Chịu hay không chịu, thế thôi. Cha có quá nhiều việc phải làm và không
thể lãng phí thời gian được. Nếu con không thể quyết định dứt khóat, con
sẽ không học cách kiếm tiền được đâu. Cơ hợi đến rồi đi. Biết được khi
nào cần quyết định là một kỹ năng quan trọng. Con có cơ hội mà con đang
cần. Lớp học sẽ bắt đầu hoặc kết thúc trong 10 giây nữa.”- Cha của Mike
nói cùng với một nụ cười.
“Con chịu,” Tôi và Mike cùng đáp.
“Tốt,”
Cha Mike nói. “Các con sẽ làm việc với bà Martin. Cha trả các con 10 xu
một giờ các con phải làm việc 3 tiếng đồng hồ mỗi thứ bảy.”
“Nhưng hôm nay con có một trận bóng chày,” Tôi nói.
Cha Mike trầm trọng nghiêm khắc: “Làm hay không làm nào ?”
“Con làm ạ.” Tôi trả lời, quyết định làm việc và học hỏi thay vì đi chơi bóng.
BA MƯƠI XU SAU ĐÓ.
Bà
đốc công Martin bắt chúng tôi làm việc không ngơi tay. Trong ba tiếng
đồng hồ chúng tôi phải khiêng những thùng hàng hóa trên kệ xuống, phủi
sạch bụi bằng một cây chổi lông gà, sau đó sắp xếp chúng lại một cách
gọn gàng. Đó là một công việc chán ngấy vì những cánh cửa của cửa hàng
luôn mở rộng ra đường và bãi đậu xe. Mỗi lần có một chiếc xe đi ngang
hay chạy qua bãi, bụi mù trời tràn ngập cửa hàng...
Suốt ba tuần
tôi và Mike đến làm việc ở chỗ bà Martin trong ba giờ mỗi thứ bảy. Vào
buổi trưa, khi công viêc kết thúc, bà trả cho mỗi đứa 30xu. Vào những
năm 1950, với một đứa trẻ 9 tuổi thì 30xu cũng chẳng nhiều nhặng gì. Một
quyển truyện tranh cũng đã đến 10xu rồi, vì vậy sau khi được trả tiền
tôi chỉ đi mua quyển truyện rồi trở về nhà.
Vào ngày thứ Tư của
mỗi tuần thứ tư, tôi quyết định sẽ nghỉ việc. Tôi muốn cha Mike dạy cho
cách làm giàu, chứ đâu có muốn trở thành tên nô lệ của 10xu một giờ.
Trên hết, kể từ ngày thứ bảy đầu tiên đến nay, tôi vẫn chưa được gặp lại
ông ấy.
Vào giờ ăn trưa ở căn-tin trường, tôi nói với Mike: “Tớ bỏ việc thôi !”
Mike mỉm cười.
Tôi giận dữ hỏi: “Cậu cười cái gì chứ ?”
“Cha tớ nói rằng cậu sẽ xin nghỉ. Cha nói trước khi nghỉ việc cậu hãy đến gặp ông ấy.”
Tôi phẫn nộ:
“Cái gì? Thế ra cha cậu đang chờ xem tớ chán việc à ?”
“Cũng
gần như vậy. Kiểu dạy của cha tớ khác với cha cậu. Cha cậu nói lý
thuyết. Còn cha tớ thì rất ít lời. Cậu cứ chờ đến thứ Bảy này đi đã. Tớ
sẽ nói với cha là cậu muốn nghĩ việc.”
“Cậu muốn nói là mọi thứ đã được dự liệu à?”
“Không, không hẳn thế... Thứ Bảy này cha tớ sẽ giải thích cho cậu.”
NGÀY THỨ BẢY XẾP HÀNG
Tôi
đã sẵn sàng đối mặt với cha của Mike và tôi đã chuẩn bị trước. Thậm chí
cha ruột của tôi cũng nổi giận, ông cho rằng cha của Mike đã vi phạm
luật lao động trẻ em và mọi chuyện phải được làm cho rõ ràng. Ông bảo
tôi phải đòi những gì xứng đáng giành cho mình. Ít nhất là 25xu một giờ.
Ông còn nói rằng nếu tôi không được nâng lương thì tốt hơn là nên nghỉ
việc.
Và vào 8h sáng thứ Bảy đó, tôi lại đứng trước cánh cửa văn phòng của cha Mike.
“Hãy ngồi chờ đến phiên mình nhé !” Cha Mike nói thế khi tôi bước vào.
Tôi
e dè ngồi xuống kế bên hai người phụ nữa đang ngồi trên băng ghế bên
ngòai văn phòng như bốn tuần trước. 45 phút trôi qua và đầu tôi gần như
muốn bốc hỏa. Hai người phụ nữ đã vào gặp cha của Mike và đi ra 30 phút
trước đó. Một người đàn ông lớn tuổi ở đấy khỏang 20 phút cũng đã đi
rồi.
Ngôi nhà vắng lặng. Cha của Mike vẫn mãi mê làm việc trong
phòng. Cuối cùng, sau cả tiếng đồng hồ chờ đợi, đúng 9h, cha của Mike
mới gọi tôi vào gặp ông. “Bác biết con muốn được tăng lương họăc sẽ nghĩ
việc.” Người cha giàu vừa nói vừa xoay ghế.
“Bác đã không làm
đúng thỏa thuận...” tôi nói mà gần như bật khóc. Thật kinh khủng khi một
đứa trẻ 9 tuổi phải đối mặt với người lớn.
“Bác nói là bác sẽ
dạy cho con làm việc cho bác. Con đã làm việc chăm chỉ, bỏ cả những trận
bóng chày để đến làm việc cho bác. Thế mà bác không giữ lời. Bác chẳng
dạy con điều gì cả. Bác chỉ muốn có tiền và không thèm quan tâm đến
những ngừơi lao động. Bác bắt con phải chờ đợi quá lâu và không tôn
trọng con chút nào cả. Con chỉ là một đứa trẻ, và con phải cần đối xử
tốt hơn chứ !” Tôi ấm ức tuôn ra một tràn.
Ngừơi cha giàu nhìn
chằm chằm vào tôi, rồi thông thả nói. “Không tệ. Trong vòng chưa đầy một
tháng, con nói chuyện giống như hầu hết những người làm việc cho bác
vậy.”
“Sao cơ ạ?” Tôi ngơ ngác hỏi lại. Rồi chẳng hiểu ông đang
nói gì, tôi tiếp tục bất bình: “Con nghĩ bác sẽ giữ đúng giao kèo và sẽ
dạy con. Nhưng thật ra bác chỉ muốn hành hạ con thôi...”
“Bác vẫn đang dạy con đấy chứ”. Người cha giàu bình thản nói.
“Dạy
con ư? Thậm chí bác không buồn nói chuyện với con kể từ khi con đồng ý
làm việc chỉ vì mấy xu lẻ này. 10 xu một giờ, thế đấy, lẽ ra con phải
báo với chính quyền về bác rồi. Bác biết mà, chúng ta có luật lao động
trẻ em. Bác cũng biết là cha con làm việc cho chính quyền...” tôi la lên
giận dữ.
“Úi chà, bây giờ thì con nói chuyện y như những người
đã từng làm việc cho bác vậy. Những người đó hoặc bác cho nghỉ việc hoặc
họ tự xin nghỉ rồi.”
“Bác đã nói dối con. Con đã làm việc cho
bác, nhưng bác đã không giữ lời. Bác đã không dạy con điều gì cả.” Tôi
nói dồn dập, cảm thấy mình thật can đảm.
“Sao con nghĩ là bác không dạy con gì cả?” Ngừơi cha giàu hỏi lại.
Tôi bĩu môi: “Bác đâu nói chuyện với con. Con đã làm việc được ba tuần, vậy mà bác chẳng dạy con gì cả.”
“Dạy nghĩa là phải nói chuyện hoặc làm một bài diễn thuyết à?”
“Ừm, vâng ạ.” Tôi dè dặt trả lời.
“Đó
là cách dạy ở trường, còn ở đời sẽ rất khác.” Người cha giàu mỉm cười
nói. “Đời sẽ chẳng hề nói gì với con mà chỉ xô đẩy con thôi. Khi cuộc
đời xô đẩy con, nó muốn nói rằng: Dậy đi thôi, có một cái mới để học
đây! Khi bị đời xô đẩy, Một số người bỏ cuộc, một số người khác thì
chiến đấu. Một số ít học được những bài học và tiếp tục đi...
Nếu
con là lọai người không chút can đảm nào, con sẽ bỏ cuộc mỗi lần cuộc
đời xô đẩy con. Khi đó con sẽ sống một cuộc đời sao cho an tòan, cố
tránh những việc có thể không bao giờ xảy ra. Sau đó con sẽ chết như một
ông già tẻ nhạt. Nhưng thật sự con là con đã để cho cuộc đời đẩy con
đến bên bờ khuất phục. Tận đáy lòng con là nỗi kinh hòang khi phải mạo
hiểm. Con muốn chiến thắng, nhưng nỗi lo sợ thất bại còn lớn hơn cả niềm
vui chiến thắng. Con đã chọn sự an tòan mà.”
Tôi nhìn cha của Mike một lúc lâu, rồi bật hỏi: “Thế ra bác đã xô đẩy con ư?”
Người
cha giàu mỉm cười. “Bác muốn cho con nếm thử chút mùi vị cuộc đời. Các
con là những người đầu tiên đề nghị bác dạy cách làm giàu. Bác có hơn
150 nhân công, nhưng chẳng ai hỏi bác về điều đó cả. Họ hỏi bác về công
việc, tiền lương mà không hề yêu cầu bác dạy về tiền bạc. Do đó, hầu hết
mọi người dùng những năm tháng tốt nhất trong đời để làm việc vì tiền
mà thật sự không hiểu họ đang làm việc vì cái gì.”
Tôi ngồi im lăng lắng nghe.
“Khi
Mike nói với bác là con muốn học cách làm giàu, bác quyết định sẽ thiết
kế một khóa học thật gần với cuộc sống thức. Vì thế mà bác để đời xô
đẩy con một chút, khi đó con sẽ thấm những điều bác nói. Chính vì vậy,
bác chỉ trả cho con 10 xu một giờ.”
“Vậy bài học mà con học được
khi làm việc để có 10xu một giờ là gì? Là bác bác đã quá keo kiệt và bóc
lột nhân công à?” Tôi vặn lại.
Người cha giàu bật cười thật to.
“Đừng
đổ lỗi cho bác và đừng nghĩ bác là nguồn gốc của mọi vấn đề. Nếu con
nhận ra rằng vấn đề là ở chính bản thân con, con mới có thể thay đổi
chính mình, học được cái gì đó và trở nên khôn ngoan hơn.
Hầu hết mọi người đều muốn người khác thay đổi chứ không muốn mình thay đổi.
Khi
không được như ý, họ nghỉ việc và đi tìm một việc làm khác, lương cao
hơn, vì họ nghĩ rằng những đó sẽ giải quyết được vấn đề. Nhưng, họ đã
lầm. Trong hầu hết mọi trường hợp thì không đâu.”
“Thế cái gì giải quyết vấn đề?” Tôi hỏi. “Tiếp tục làm việc với 10 xu một giờ và cố vui à?”
“Đó
là điều mà người còn lại sẽ làm. Chấp nhận tiền lương thấp dù biết rằng
họ và gia đình họ sẽ gặp khó khăn về tài chính. Họ trông chờ được nâng
lương, hoặc làm thêm một công việc thứ hai, hy vọng rằng có nhiều tiền
sẽ giải quyết được vấn đề...”
Tôi gằm mặt nhìn xuống sàn, bắt đầu hiểu ra bài học mà người cha giàu đang nói đến.
BÀI HỌC SỐ 1.
Người nghèo làm việc vì tiền bạc.
Người giàu buộc tiền bạc phải làm việc cho mình.
Người
cha tiếp tục giảng bài học đầu tiên cho tôi. “Bác rất mừng khi con nổi
giận vì phải làm việc 10 xu một giờ. Nếu con không tức giận và chấp nhận
nó một cách vui vẻ, bác sẽ không thể dạy con được. Con thấy đó, việc
học thật sự phải mất công sức, phải có sự đam mê và khát khao cháy bỏng.
Sự giận dữ là một phần lớn trong công thức đó, vì niềm đam mê là kết
hợp của tình yêu và cơn giận. Khi nói đến đến tiền bạc, hầu hết mọi
người đều muốn an tòan và bảo đảm. Vì vậy, không phải niềm đam mê mà
chính sự e ngại sẽ hướng dẫn họ.
Nhiều tiền chưa hẳn giải quyết
được vấn đề. Hãy nhìn cha con mà xem. Ông ấy làm ra nhiều tiền, nhưng
vẫn không thể trả hết các hóa đơn.
Hầu hết mọi người được cho tiền vì để mắc nợ nhiều hơn mà thôi.
Nguyên do vì ở trường, họ chẳng được họ gì về tiền bạc cả, vì vậy họ tin rằng phải làm việc để kiếm tiền.”
“Còn bác không nghĩ vậy à?”
“Không,
không hẳn thế. Nếu con muốn học để làm việc vì tiền, hãy học ở trường.
Còn nếu muốn học cách buộc tiền bạc phải làm việc cho mình, bác có thể
dậy con, nhưng chỉ khi con thực sự muốn học mà thôi.”
“Thế không phải mọi người đều muốn học hay sao?”
“Không. Vì học làm việc để có tiền thì dễ hơn rất nhiều, nhất là sự e ngại là cảm giác đầu tiên khi nhắc đến tiền bạc.”
“Con không hiểu.” Tôi nhăn mặt nói.
“Chính
sự lo ngại là nguyên nhân khiến người ta phải làm việc, họ lo không có
đủ tiền, lo phải bắt đầu lại từ đầu. Đó là cái giá của việc học một nghề
nghiệp nào đó, sau đó là phải làm việc vì tiền. Hầu hết mọi người trở
thành nô lệ cho tiền bạc... và sau đó họ nổi giận với ông chủ.”
“Học các buộc tiền bạc làm việc cho mình là một khóa học hòan tòan khác hay sau ạ?” Tôi hỏi.
“Nhất định rồi,” Ngừơi cha giàu nói.”Nhất định là vậy.”
Chúng
tôi ngồi im lặng một lúc lâu. Giờ này có thể các bạn đang bắt đầu trận
bóng chày, còn tôi thì đang học những điều mà bạn bè tôi sẽ không được
học ở trường.
“Lúc 9 tuổi, con đã được nếm thử cảm giác thế nào
là làm việc vì tiền. Chỉ cần như một tháng vừa qua cho 50 năm, con sẽ
hiểu hầu hết người ta làm gì suốt đời.” Người cha giàu nhẹ nhàng nói.
“Con không hiểu...”
“Con cảm thấy thế nào khi phải ngồi chờ bác để được thuê làm việc và để hỏi xin tăng lương?”
“Thật kinh khủng ạ !”
“Nếu
con chọn làm việc vì tiền, cuộc sống của con sẽ như thế đấy.” Người cha
giàu nói tiếp. “Và con cảm thấy thế nào khi bà Martin trả cho con 30 xu
sau ba giờ làm việc?”
“Con cảm thấy không đủ. Có vẻ như nó không là gì cả. Con rất thất vọng.”
“Đó
là cảm giác mà hầu hết các nhân viên cảm thấy khi họ nhận tiền lương,
nhất là sau khi phải trả thuế và những chi phí khấu trừ. Ít ra mà con
cũng được nhận 100% rồi.”
“Bác muốn nói là hầu hết mọi người không được nhận tòan bộ tiền lương sao?” Tôi kinh ngạc hỏi.
“Rất
tiếc là không. Chính quyền sẽ lấy phần trước hết bằng các lọai thuế.
Con phải trả thuế khi con làm ra tiền, con phải trả thuế khi con tiêu
xài tiền. Con phải trả thuế khi con tiết kiệm tiền. Con phải trả thuế
ngay cả khi con chết.”
“Sao lại như thế được ạ?” Tôi lúng túng
hỏi. Tôi chẳng thích những điều tôi vừa nghe chút nào. Tôi biết cha tôi
thường xuyên phàn nàn vì phải trả thuế quá nhiều, nhưng thật sự ông
không làm gì cả. Có phải cuộc đời cũng đang xô đẩy ông hay không?
Ngừơi cha giàu chầm chậm đu đư chiếc ghế và lặng lẽ nhìn tôi. “Bác đã nói rồi, có rất nhiều điều để học.
Học cách khiến tiền bạc phải làm việc cho mình là phải học suốt đời.
Hầu
hết mọi người học đại học trong 4 năm, sau đó không học nữa. Họ đi làm,
lãnh lương, cân đối thu chi, và thế thôi. Trên hết, họ vẫn tự hỏi tại
sao họ gặp rất rắc về tiền bạc. Và họ nghĩ rằng có nhiều tiền sẽ giải
quyết được mọi chuyện. Một số rất ít nhận ra rằng chính vì họ không có
kiến thức về vấn đề tài chính nên mới nảy sinh các vấn đề khác. Hôm nay
bác chỉ muốn xem liệu con có đủ say mê để học về tiền bạc hay không
thôi. Hầu hết mọi người đều không có. Họ đến trường, học một số nghề gì
đó, vui vẻ làm việc và kiếm được nhiều tiền. Một ngày khi họ thức dậy
với những rất rối tài chính khổng lồ và không thể ngưng làm việc được
nữa. Đó là cái giá của việc chỉ biết làm việc vì tiền thay vì học cách
buộc tiền bạc làm việc cho mình. Vậy con có còn đủ say mê để học hay
không ?”
Tôi gật đầu.
“Tốt lắm, “ Người cha giàu nói. “Bây giờ quay lại làm việc đi.
Lần này bác sẽ không trả cho con đồng nào cả.”
“Sao ạ?” Tôi kinh ngạc hỏi.
“Con
nghe rồi đấy. Không trả gì cả. Con vẫn phải làm việc ba giờ mỗi thứ
Bảy, nhưng lần này con không được trả 10 xu một giờ nữa. Con nói con
muốn học không phải để làm việc vì tiền, do đó bác sẽ không trả cho con
đồng nào hết.”
Tôi không thể tin vào những gì mình đang nghe nữa.
“Bác
đã nói chuyện này với Mike. Nó đang làm việc, lau bụi và chất các thùng
hàng mà không được nhận đồng nào cả. Có lẽ con nên nhanh lên và quay
lại làm việc thôi.”
Tôi la lên: “Như thế là không công bằng. Bác phải trả con cái gì chứ !”
“Con
đã nói là con muốn học mà. Nếu con không học bây giờ thì sau này con sẽ
giống các nhân viên của bác, làm việc vì tiền và hi vọng không bị sa
thải. Hoặc giống như cha con, kiếm thật nhiều tiền chỉ vì để nợ nần đến
tận cổ, luôn hi vọng nhiều tiền hơn sẽ giải quyết được vấn đề. Nếu đó là
những điều con muốn, bác sẽ tiếp tục trả cho con 10 xu một giờ như lúc
đầu. Họăc con có thể làm những điều mà hầu hết mọi người sẽ làm: phàn
nàn là tiền lương quá thấp, nghỉ việc và đi tìm một công việc khác.”
Người
cha giàu vỗ đầu tôi và nói tiếp: “Hãy dùng cái này. Nếu con biết dùng
cái đầu của mình một cách tốt nhất, sau này con sẽ phải cảm ơn bác vì đã
cho con một cơ hội, và con sẽ lớn lên thành một người giàu có.”
Tôi
đứng đó, không tin nổi vào sự thỏa thuận non nớt của mình. Ban đầu tôi
đến đây để đòi tăng lương, còn bây giờ tôi phải tiếp tục làm việc mà
không được trả đồng nào cả.
* * *
Trong
ba tuần kế tiếp, Mike và tôi làm việc ba giờ mỗi thứ Bảy và không được
trả công. Công việc không làm tôi bực mình và mọi việc dần trở nên dễ
dàng hơn. Điều vướng bận còn lại phải bỏ những trận bóng chày và không
thể mua được vài cuốn truyện tranh nữa.
Vào buổi trưa của tuần
làm việc thứ ba, người cha giàu ghé lại chỗ chúng tôi. Sau khi xem xét
những việc đang diễn ra trong cửa hàng, ông bước đến tủ kem lạnh, lấy ra
hai cây, trả tiền và ra hiệu cho tôi và Mike cùng ra ngòai đi dạo. Cha
Mike đưa kem cho hai đứa tôi và hòi: “Mọi việc thế nào rồi, hai chàng
trai?”
“Tốt thôi ạ.” Mike nói.
Tôi gật đầu đồng ý.
Người cha giàu lại hỏi. “Đã học được gì chưa?”
Mike và tôi nhìn nhau, nhún vai và đồng lọat lắc đầu.
TRÁNH NHỮNG CẠM BẪY LỚN NHẤT CỦA CUỘC ĐỜI
“Các
con thấy không, bà Martin và hầu hết những người ở đây phải làm việc
cật lực để kiếm được một ít tiền, bám vào viễn ảnh của một công việc bảo
đảm, mong chờ một kì nghĩ kéo dài 3 tuần mỗi năm và một số lương hưu
bủn xỉn sau mấy chục năm làm việc. Nếu điều đó làm các con thấy hứng
thú, cha sẽ nâng lương các con lên 25 xu một giờ...”
“Nhưng đó là những người làm việc chăm chỉ. Bác đang chế nhễu họ à?” Tôi hỏi.
Một nụ cười thóang qua trên gương mặt người cha giàu.
“Có
thể những lời nói của bác có vẻ tàn nhẫn, nhưng bác đang cố gắng để các
con thấy được một cái gì đó. Hầu hết mọi người không thấy được cái bẫy
mà họ đang mắc vào chỉ vì tầm nhìn của họ quá hẹp.”
Mike và tôi
ngồi ngẩn ra đó, không hiểu rõ hết những gì vừa nghe. Ngừơi cha giàu nói
chuyện nghe thật tàn nhẫn. Tuy nhiên chúng tôi có thể cảm thấy ông ta
đang rất muốn chúng tôi hiểu được một điều gì đó.
Người cha giàu mỉm cười. “25 xu một giờ nghe có vẻ tuyệt đấy chứ? Nó có làm cho tim các con đập nhanh hơn không?”
Tôi lắc đầu.
“Thôi được, 1 đôla một giờ.” Ngừơi cha giàu nói cùng với một nụ cười kín đáo.
Tim
tôi đập mạnh. Trí óc tôi muốn hét lên: “Nhận đi !Nhận đi!" Tôi không
thể tin vào những gì mình đang nghe nữa. Nhưng tôi vẫn không nói gì cả.
“À, thế thì 2 đôla một giờ.”
Bộ
óc và trái tim 9 tuổi của tôi gần như muốn nổ tung. Tôi không thể tưởng
tượng là mình có thể kiếm được ngần ấy tiền. Tôi muốn nói: “Vâng ạ”.
Tôi thấy rõ trước mắt một cái xe đạp mới, một bộ găng bóng chày mới và
sự ngưỡng mộ bạn bè khi tôi xòe tiền ra. Nhưng không biết tại sao, tôi
vẫn im lặng.
Cây kem chảy xuống tay tôi. Bây giờ chỉ còn lại cái
que ở dưới đất và ở dưới đất là một đống vani và chocolate mà lũ kiến
rất khóai. Người cha giàu nhìn hai đứa trẻ đang chăm chăm ngó ông, mắt
mở to và đầu óc trống rỗng. Ông biết rằng có một phần trong chúng tôi
muốn đồng ý thỏa thuận này. Ông biết trong tâm hồn của mỗi người có một
phần yếu đuối và tham lam mà người khác có thể mua được. Và ông cũng
biết rằng trong tâm hồn của mỗi người có một phần mạnh mẽ và quyết tâm
không bao giờ mua được cả. Vấn đề chỉ đơn giản là phần nào mạnh hơn mà
thôi.
“Thôi được rồi, 5 đôla một giờ.”
Bỗng dưng lòng tôi
chợt lắng lại. Điều đó đã thay đổi lời mời chào đã trở nên quá lớn và
đâm ra lố bịch. Vào năm 1956 không có nhiều lớn có thể kiếm được hơn 5
đôla một giờ. Sự cám dỗ biến mất và sự bình tĩnh trở lại. Tôi chầm chậm
quay sang nhìn Mike. Nó quay lại nhìn tôi. Cái phần yếu đuối và tham lam
trong con người tôi đã im lặng. Có một sự điềm tĩnh và chắc chắn về
tiền bạc đến với trí óc, tâm hồn tôi. Tôi biết Mike cũng đang cảm thấy
điếu đó.
“Tốt lắm. Hầu hết mọi ngừơi đều có một cái giá. Và họ có
cái giá đó vì họ có những cảm xúc mà ta gọi là nỗi lo sợ và sự tham
lam. Đầu tiên, nỗi lo không có tiền buộc họ phải làm việc, và khi họ
lãnh lương thì sự tham lam hoặc lòng thèm muốn khiến họ bắt đầu nghĩ
những thứ tuyệt vời mà tiền bạc có thể mua được. Khi đó thì một khuôn
mẫu bắt đầu...” Người cha giàu dịu dàng nói.
“Khuôn mẫu nào ạ?” Tôi hỏi.
“Cái
khuôn mẫu của việc thức dậy, đi làm, trả hóa đơn, thức dậy, đi làm, trả
hóa đơn... Sau đó thì cuộc sống của họ kéo dài mãi với hai cảm giác:
nỗi lo sợ và sự tham lam. Khi được đưa ra nhiều tiền hơn, họ sẽ tiếp tục
cái vòng luẩn quẩn nêu trên bằng cách gia tăng các chi phí. Đó là cái
mà cha gọi là Rat Race.”
“Có một con đường khác hả cha?” Mike hỏi.
“Có
đấy, nhưng chỉ một ít người tìm ra nó. Đó là con đường cha hi vọng hai
con sẽ tìm ra khi học và làm việc với cha. Chính vì vậy mà cha đề nghị
đủ lọai tiền lương cho hai con.”
“Cha có ám chỉ gì không vậy. Tụi
con cảm thấy rất mệt khi phải làm việc nặng, nhất là khi không được trả
công gì cả.” Mike nói nho nhỏ.
“Các con có thấy những người làm
việc cho cha không? Nỗi lo sợ không có tiền kiềm giữ họ trong cái cạm
bẫy: đi làm, kiếm tiền, đi làm, kiếm tiền, hy vọng nỗi lo sẽ vơi đi.
Nhưng mỗi ngày khi họ thức dậy, nỗi lo lắng đó thức dậy cùng họ, ngậm
nhắm trái tim họ. Tiền bạc điều khiển cuộc sống của họ, nhưng họ không
dám thú nhận sự thật đó. Tiền bạc điều khiển cảm xúc và làm chủ luôn cả
tâm hồn họ...”
Mike và tôi lắng nghe nhưng không thật sự hiểu hết
mọi điều... Tôi chỉ biết rằng tôi vẫn thường tự hỏi tại sao những người
lớn luôn phải vội vã đi làm, và trong họ không bao giờ có vẻ hạnh phúc,
như thể có một cái gì đó buộc họ phải đi làm vậy.
“Cha muốn hai
con tránh được cái bẫy đó. Đó là điều mà thật sự cha đang dạy các con
chứ không phải dạy cách kiếm tiền, bới vì tiền không giải quyết được vấn
đề.”
“Không à?” Tôi ngạc nhiên hỏi.
“Không hề. Người ta
ham muốn tiền bạc vì những niềm vui mà họ nghĩ có thể mua được. Nhưng
niềm vui do tiền bạc mang đến thường rất ngắn ngủi, và người ta lại cần
tiền để có những niềm vui khác, những điều thứ vị hơn, tiện nghi hơn, an
tòan hơn. Vì vậy mà họ tiếp tục làm việc, nghĩ rằng tiền sẽ làm dịu đi
tâm hồn đang khổ sở vì những nỗi lo lòng ham muốn của họ. Nhưng tiền
không thể làm được điều đó.”
“Ngay cả với những người giàu sao?”
“Ừ,
ngay cả những người giàu. Nhiều người giàu khao khát kiếm tiền không
phải vì lòng ham muốn mà vì nỗi sợ bị nghèo túng, vì vậy họ tích lũy
hàng tấn tiền để cho nỗi lo sợ ấy càng ngày càng tệ hại hơn. Cha biết
nhiều có hàng triệu đôla lại càng sợ hơn khi họ không có đồng nào trong
túi. Họ rất lo bị mất tiền. Nỗi sợ đã giúp đã họ giàu có nay lại càng
tồi tệ hơn. Cái phần yếu đuối và tham lam trong tâm hồn họ đang hét lớn
hơn. Họ không muốn mất những ngôi nhà lớn, những chiếc xe hơi và một
cuộc sống cao sang mà tiền bạc đã đem đến. Họ lo không biết bạn bè sẽ
nói gì khi họ không còn tiền bạc nữa. Rất nhiều người cảm thấy tuyệt
vọng và bị căng thẳng thần kinh, dù trông họ rất lộng lẫy và đang có
nhiều tiền.”
“Thế những người nghèo có hạnh phúc hơn không ạ?” Tôi rụt rè hỏi.
“Không,
sự né tránh về tiền bạc cũng là một kiểu lọan thần kinh giống như gắn
bó với tiền bạc thôi. Cha đã gặp rất nhiều người nói rằng họ không quan
tâm đến tiền bạc, nhưng lại làm việc để kiếm tiền 8 giờ một ngày. Nếu họ
không quan tâm đến tiền thì họ đi làm kiếm tiền để làm gì? Kiểu suy
nghĩ đó có lẽ còn tệ hơn cả nhưng người chuyên tích cóp tiền bạc nữa...
Nếu
lo không đủ tiền, thay vì phải chạy đi làm việc ngay lập tức để kiếm
tiền, hãy tự hỏi rằng: Liệu một công việc có phải là giải pháp tốt nhất
để vược qua nỗi lo này hay không? Theo cha thì câu trả lời sẽ là Không ,
đặc biệt là khi con nhìn qua suốt một đời ngừơi. Công việc chỉ là một
giải pháp ngắn hạn cho một vấn đề dài hạn thôi. Cũng giống như câu
chuyện về một con lừa kéo xe trong lúc người chủ treo lủng lẳng một củ
cà rốt trước mũi nó vậy. Người chủ có thể sẽ đến được nơi mà ông ta
muốn, còn con lừa thì chỉ theo đuổi một ảo tường. Nếu con lừa ấy có thể
nhìn thấy tòan cảnh bức tranh này, có thể nó sẽ suy nghĩ lại xem có nên
theo đuổi củ cà rốt nữa hay không...”
Trên đường quay trở lại cửa
hàng, người cha giàu giải thích cho chúng tôi biết người giàu đã “làm
ra tiền” như thế nào. Lúc đó, chúng tôi không hiểu ông đang nói gì,
nhưng nhiều năm trôi qua thì mọi thứ dần dần sáng tỏ...
NHÌN THẤY NHỮNG GÌ NGƯỜI KHÁC KHÔNG THẤY
Hai
tuần nữa trôi qua, chúng tôi tiếp tục suy nghĩ, thảo luận với nhau và
tiếp tục làm việc không lương. Điều đáng buồn nhất với tôi khi không
được hưởng 30 xu mỗi thứ Bảy là không có tiền mua truyện tranh nữa...
Hết
ngày thứ Bảy thứ hai, khi tạm biệt bà Martin, tôi chợt thấy bà làm một
việc mà trước đây tôi chưa từng thấy, nói đúng ra là đã từng thấy nhưng
không chú ý lắm.
Bà Martin đang cắt trang đầu quyển truyện tranh
làm đôi. Bà giữ lại nửa trên bìa sách và quăng cả cuốn còn lại vào một
thùng cạc tông lớn. Khi tôi hỏi bà đang làm gì, bà trả lời: “Bác bỏ nó
đi. Bác đưa trả lại nửa trên bìa sách cho người giao truyện tranh khi
ông ta mang sách mới đến. Khỏang một tiếng nữa ông ấy sẽ đến đây.”
Mike
và tôi ngồi chờ. Khi người giao sách đến, tôi hỏi ông xem liệu chúng
tôi có thể lấy những cuốn truyện tranh này không. Ông trả lời:"Các cậu
có thể lấy chúng nếu các cậu làm việc cho cửa hàng và nếu các cậu không
bán chúng lại...”
Nhà Mike có một căn phòng còn bỏ trống ở tầng
hầm. Chúng tôi lau dọn căn phòng thật sạch sẽ và bắt đầu chất hàng trăm
cuốn truyện tranh vào. Sau đó, thư viện truyện tranh của chúng tôi nhanh
chóng được khai trương, với khách hàng là bọn trẻ trong xóm. Chúng tôi
thuê chị gái cùa Mike, một người rất thích đọc sách, đến làm thủ thư.
Chị ấy lấy mỗi đứa trẻ 10 xu khi vào thư viện, và trong hai tiếng mở cửa
mỗi ngày, khách hàng của chúng tôi có thể đọc bao nhiêu cuốn truyện
cũng được. Như thế bọn trẻ rất có lời vì mua một cuốn truyện tranh phải
mất 10 xu, nhưng với 10 xu đó, nếu đến thư viện của chúng tôi, trong hai
giờ có thể đọc đến 5, 6 cuốn.
Chị của Mike sẽ kiển tra bọn trẻ
khi chúng ra về, để chắc chắn rằng chúng không đem quyển nào về nhà. Chị
ấy cũng giữ gìn những quyển sách, ghi lại có bao nhiêu đứa trẻ vào xem,
chúng tên gì và chúng bình luận gì... Tính trung bình sau ba tháng,
Mike và tôi kiếm được 9.5$ một tuần. Mỗi tuần chúng tôi tra cho chị của
Mike 1 $ và cho chị ấy đọc truyện thỏai mái, dù rất hiếm khi chị ấy đọc
truyện vì lúc nào chị ấy cũng phải học bài cả.
Mike và tôi thu
nhập tất cả truyện tranh từ những cửa hàng khác. Chúng tôi giữ lời hứa
với người giao sách là sẽ không bán đi cuốn truyện tranh nào cà. Khi
chúng bị rách nát, chúng tôi đốt đi. Chúng tôi cố gắn mở một chi nhánh
nữa, nhưng không thể tìm ra người nào tốt bụng và có thể tin tưởng được
như chị của Mike.
Ngay từ khi còn nhỏ, chúng tôi đã hiểu được rằng: tìm được những nhân viên tốt là rất khó.
Người
cha giàu rất vui vì chúng tôi đã học bài học đầu tiên rất tốt – học
cách buộc tiền bạc phải làm việc cho mình. Không được trả lương cho công
việc ở cửa hàng, chúng tôi buộc phải suy nghĩ để tìm ra cơ hội kiếm
tiền. Khi bắt đầu công việc kinh doanh, mở cửa thư viện truyện tranh,
chúng tôi tự quản lý vấn đề tài chính của mình, không còn phụ thuộc vào
một ông chủ nào khác nữa, điều tốt nhất là việc kinh doanh này đã sinh
ra tiền bạc cho chúng tôi, thậm chí cả khi chúng tôi không cần có mặt ở
đó.
Thay vì trả công, người cha giàu đã cho chúng tôi nhiều hơn thế...
Chương 3
Bài 2 : Tại sao phải dạy con về tài chính?
Hầu
hết mọi người không nhận ra rằng: trong cuộc sống, vấn đề không phải là
bạn kiếm được bao nhiêu tiền mà là bạn giữ được bao nhiêu tiền và làm
cho nó sinh sôi nảy nở như thế nào.
Điều
đó cũng giống như trồng một cái cây vậy. Ban đầu, bạn sẽ phải mất rất
nhiều công sức để chăm bón nó, đến một ngày nào đó, khi rễ cây đã đâm
sâu vào lòng đất, cái cây đã đủ lớn để tự mình phát triển, bạn sẽ không
cần phải tốn công chăm bón nữa mà vẫn có thể được hưởng những mùa quả
ngọt lành.
Muốn cho cái cây tiền bạc của bạn phát triển, bạn phải có nhiều kiến thức về tài chánh để biết chăm bón nó thật đúng cách.
Khi
bắt đầu học cách làm giàu. tôi và Mike hãy còn là những đứa trẻ nên
người cha giàu đã nghĩ ra một cách đơn giản để dạy chúng tôi. Trong
nhiều năm, ông đã vẽ những bức vẽ và sử dụng những từ ngữ đơn giản để
Mike và tôi hiểu được những biệt ngữ và sự vận động của tiền bạc. Nhiều
năm sau đó ông mới bắt đầu thêm vào những con số. Tuy đơn giản nhưng
những bức vẽ này đã góp phần hướng dẫn hai đứa trẻ bé nhỏ trong một bài
toán số học khổng lồ về tài chính, hình thành một nền tảng sâu sắc và
kiên cố
Quy luật 1. Bạn phải biết sự khác nhau giữa tài sản (asset) và tiêu sản (liability) và để được giàu có, bạn phải mua tài sản.
Nghe
thì có vẻ đơn giản đến buồn cười, nhưng hầu hết mọi người đều không
biết được nó uyên thâm đến mức nào, vì họ không biết được sự khác nhau
giữa một tài sản và một tiêu sản là ở đâu.
"Người giàu kiếm được
tài sản. Người nghèo và người trung lưu chỉ thu được tiêu sản, nhưng họ
nghĩ rằng họ đã kiếm được tài sản." Khi người cha giàu giải thích điều
này cho Mike và tôi, chúng tôi nghĩ ông đang nói đùa. Chúng tôi đang chờ
đợi một bí mật làm giàu, vậy mà ông lại trả lời như thế đấy. Nó đơn
giản đến mức chúng tôi phải khựng lại một lúc lâu để suy nghĩ về điều
đó.
“Bác muốn nói tất cả những điều chúng con cần biết là: tài
sản là gì, sau đó phải đi kiếm nó và rồi chúng con sẽ giàu có sao?” Tôi
ngờ vực hỏi.
Người cha giàu gật đầu. “Đơn giản thế thôi.” “Nếu chỉ đơn giản như thế, tại sao những người khác không giàu được?” Tôi lại hỏi.
Người cha giàu mỉm cười. “Vì người ta không biết được sự khác nhau giữa tài sản và tiêu sản.”
“Tại
sao người lớn lại ngớ ngẩn thế nhỉ? Nếu đó chỉ là một điều đơn giản
nhưng quan trọng thì tại sao người ta lại không muốn tìm hiểu?”
Người cha giàu phải mất vài phút mới giải thích được cho chúng tôi biết tài sản là gì và tiêu sản là gì.
Là
một người lớn, tôi cảm thấy giải thích điều này với những người lớn
khác thật khó khăn. Vì sao vậy? Vì người lớn khôn ngoan hơn. Gần như
trong mọi trường hợp, hầu hết người lớn không nắm được sự đơn giản của
một ý tưởng vì họ được giáo dục khác nhau. Và một người lớn thông minh
thường cảm thấy bị hạ thấp khi phải chú ý đến những khái niệm quá đơn
giản.
Người cha giàu tin vào quy luật KISS - "Giữ Cho Đơn Giản"
(Keep It Simple Stupid) - vì vậy ông cố làm cho mọi thứ trở nên thật đơn
giản với hai chúng tôi…
Ông nói: "Những điều xác định nên một
tài sản không phải là từ ngữ mà là những con số. Và nếu các con không
biết đọc số thì các con không thể xác định được một tài sản trong mớ
bòng bong ấy đâu."
Trong kế toán, vấn đề không phải ở bản thân
những con số mà là những con số ấy nói lên điều gì. Cũng như từ ngữ vậy,
vấn đề không phải ở bản thân từ ngữ mà là câu chuyện những từ ngữ ấy
kể.
“Nếu con muốn trở nên giàu có, con phải đọc được và hiểu được
những con số.” Người cha giàu lặp đi lặp lại câu nói ấy cả ngàn lần với
chúng tôi: "Người giàu kiếm được tài sản. Người nghèo và người trung
lưu chỉ kiếm được tiêu sản."
Mô hình vòng quay của một tài sản:
Hình
hộp ở trên là Bản kê lợi tức, hay còn gọi là Bản kê lời lỗ. Nó đo các
khoản thu nhập và chi phí, tiền vào và tiền ra. Cái hộp bên dưới là Bản
cân đối thu chi. Nó được gọi như vậy vì nó đòi hỏi phải có sự cân đối
giữa tài sản và tiêu sản. Lý do chính gây ra những cuộc vật lộn tài
chính đơn giản là vì người ta không biết được sự khác nhau giữa một tài
sản và một tiêu sản. Nguyên nhân của sự nhầm lẫn chính là vì định nghĩa
của hai từ này. Càng cố tra tự điển, bạn sẽ chỉ càng nhầm lẫn nhiều hơn
thôi.
Người cha giàu đã nói với hai chúng tôi một cách đơn giản rằng:
"Tài sản bỏ tiền vào túi các con, còn tiêu sản thì lôi tiền ra khỏi túi."
Mô hình vòng quay của một tiêu sản:
Nếu bạn muốn trở nên giàu có, hãy mua tài sản. Nếu muốn trở nên nghèo đi, hãy mua tiêu sản.
Chính vì không phân biệt được sự khác nhau này mà rất nhiều người gặp các rắc rối về tài chính.
“Mù
chữ” và “mù số” đều là nguyên nhân gây ra những khó khăn tài chính. Nếu
người ta gặp khó khăn tài chính nghĩa là đang có một điều gì đó mà họ
không hiểu được: hoặc những từ ngữ hoặc những con số. Người giàu phát
tài được là nhờ họ "biết đọc biết viết" trong nhiều lĩnh vực khác nhau
hơn những người đang phải vật lộn về tài chính. Vì vậy, nếu bạn muốn
giàu có và giữ được của cải, bạn cần phải hiểu biết về tài chính, cả về
từ ngữ lẫn những con số.
Mũi tên trong sơ đồ biểu thị vòng quay
tiền mặt. Chỉ toàn những con số thì thể hiện được rất ít. Chỉ toàn từ
ngữ cũng không nói lên được gì nhiều. Đó là câu chuyện về sự tính toán.
Khi báo cáo tài chính, việc đọc những con số nghĩa là đang nhìn vào cốt
truyện, câu chuyện kể về nơi đến của vòng quay tiền mặt. Trong 80% các
gia đình, câu chuyện tài chính kém vui không phải vì họ không làm ra
tiền mà vì họ dùng tiền để mua tiêu sản chứ không mua tài sản.
Những
sơ đồ trên thể hiện vòng quay tiền mặt trong cuộc sống người nghèo,
người trung lưu và người giàu. Chính là vòng quay tiền mặt đang kể
chuyện, câu chuyện về một người sử dụng tiền bạc của anh ta như thế nào,
anh ta làm gì sau khi cầm tiền trong tay
Người ta thường nói rằng: “Tôi đang mắc nợ, vì vậy tôi phải đi kiếm tiền.”
Nhưng có nhiều tiền thường không giải quyết được vấn đề thật sự nó chỉ làm cho mọi chuyện trở nên trầm trọng hơn thôi.
Tiền
làm cho những sai lầm bi thảm của con người trở nên hiển nhiên. Chính
vì vậy mà thông thường, khi người ta được hưởng một vận may bất ngờ - ví
dụ như được thừa hưởng gia tài, tăng lương hay trúng số - trước sau gì
thì họ cũng sẽ trở về với tình trạng tài chính hỗn độn như ban đầu, nếu
không muốn nói là tệ hơn lúc đầu nữa. Tiền chỉ làm nổi bật mô hình vòng
quay tiền mặt trong đầu bạn. Nếu bạn thường sử dụng hết mọi thứ bạn có
thì gần như chắc chắn là việc tăng lương sẽ dẫn đến tăng chi tiêu.
Chúng
ta thường kiếm tiền bằng kỹ năng nghề nghiệp của mình và đa số sinh
viên rời trường mà không có một kỹ năng tài chính nào, nên dù hàng triệu
người có học theo đuổi nghề nghiệp của mình một cách thành công, họ vẫn
gặp phải rất nhiều khó khăn tài chính. Họ làm việc vất vả nhưng không
giàu được. Điều thiếu sót trong vốn học của họ không phải là làm thế nào
để kiếm tiền, mà là làm thế nào để sử dụng tiền - kiếm được tiền rồi
thì cần phải làm gì với chúng. Cái đó gọi là năng lực tài chính - bạn
làm gì với tiền bạc sau khi đã kiếm ra chúng, làm sao để giữ không cho
người khác chiếm lấy, bạn giữ chúng được bao lâu, tiền bạc sẽ làm việc
cho bạn như thế nào?
Hầu hết những khó khăn tài chính người ta
gặp phải là do họ không hiểu được vòng quay tiền mặt. Một người có thể
được học hành tới nơi tới chốn, thành công trong sự nghiệp nhưng vẫn
không hiểu gì về tài chính. Những người này thường phải làm việc nhiều
hơn cần thiết vì họ đã học cách làm việc chăm chỉ, nhưng không được học
cách buộc tiền bạc phải làm việc cho mình.
CÂU CHUYỆN VỀ MỘT GIẤC MƠ TÀI CHÍNH TRỞ THÀNH MỘT CƠN ÁC MỘNG TÀI CHÍNH
Cuốn
phim về những người làm việc chăm chỉ có sẵn một khuôn mẫu. Sau khi kết
hôn, những cặp vợ chồng trẻ liền thuê một căn hộ để ở. Vấn đề là căn hộ
thì quá tù túng, nên họ quyết định phải tiết kiệm để mua một ngôi nhà
trong mộng và có thể có con. Lúc này họ có hai nguồn thu nhập và họ bắt
đầu tập trung vào sự nghiệp của mình. Thu nhập của họ bắt đầu tăng lên.
Chi
phí số một của hầu hết mọi người là thuế: thuế thu nhập, thuế giá trị
gia tăng khi tiêu xài, mua sắm hàng hoá… Khi thu nhập tăng, chi phí tăng
theo, số tiêu sản cũng sẽ tăng lên.
Có thể chứng minh bằng cách
quay lại ví dụ của cặp vợ chồng trẻ. Kết quả của việc thu nhập tăng lên
là họ quyết định sẽ đi mua ngôi nhà trong mộng. Khi đã có nhà, họ sẽ
phải trả một thứ thuế mới gọi là thuế bất động sản. Sau đó họ mua một
chiếc xe mới, đồ đạc mới và những dụng cụ mới để hợp với ngôi nhà mới
của mình. Rồi họ bỗng giật mình nhận ra rằng phía cột tiêu sản đầy những
món nợ cầm cố và nợ tín dụng.
Lúc này, họ rơi vào cái bẫy Rat
Race. Rồi một đứa trẻ ra đời. Họ làm việc nhiều hơn. Nhiều tiền hơn và
thuế cao hơn, gọi là đóng thuế theo thu nhập. Quá trình đó cứ lặp đi lặp
lại. Một tấm thẻ tín dụng được gởi đến. Họ sử dụng nó. Nó hết hạn. Một
công ty cho vay gọi đến và bảo rằng "tài sản" lớn nhất của họ, ngôi nhà,
được định giá cao. Công ty này đưa ra một món nợ bảo đảm (bill
consolidation loan) và bảo rằng tốt hơn hết là thanh toán những món nợ
lãi suất cao bằng thẻ tín dụng của họ. Bên cạnh đó, lợi tức nhờ mái nhà
của họ chính là sự khấu trừ thuế. Họ làm theo điều đó, và thở dài nhẹ
nhõm. Những tấm thẻ tín dụng đã được trả. Bây giờ họ gom những món nợ
tiêu thụ lại thành một văn tự cầm nhà. Số tiền phải trả giảm xuống vì họ
gia hạn món nợ đến 30 năm cơ mà.
Những người hàng xóm gọi điện
rủ họ đi mua sắm, vì đang có đợt bán hàng giảm giá Một cơ hội để tiết
kiệm chút ít tiền. Họ tự nhủ: “Tôi sẽ không mua gì cả. Tôi chỉ đi xem
thôi.” Nhưng ngay khi nhìn thấy một vật gì đó, họ lại lấy tấm thẻ tín
dụng ra
Tôi rất thường gặp những cặp vợ chồng như thế. Tên họ thì
khác nhau nhưng tình trạng tài chính thì giống nhau cả. Những thói quen
tiêu xài đã buộc họ phải kiếm thêm nhiều nguồn thu nhập khác.
Họ
không biết rằng chính cách tiêu xài tiền của họ, là nguyên nhân chính
gây ra những cuộc vật lộn tài chính. Mọi chuyện là do không hiểu biết về
tài chính và không phân biệt được sự khác nhau giữa tài sản và tiêu
sản.
Người nghèo và người trung lưu rất thường cho phép tiền bạc
làm chủ mình. Mỗi buổi sáng họ chỉ đơn giản thức dậy và đi làm mà quên
tự hỏi rằng những điều mình đang làm có ý nghĩa gì hay không. Không am
hiểu nhiều về tiền bạc, phần lớn mọi người để cho quyền lực đáng sợ của
tiền bạc điều khiển mình.
Người ta thường làm một việc gì đó vì
những người khác cũng làm như vậy. Họ thích ứng mà không chịu đặt câu
hỏi. Họ lặp lại một cách không suy nghĩ những điều họ nghe được, những ý
tưởng theo kiểu "căn nhà là cả một tài sản", "ngôi nhà là sự đầu tư lớn
nhất của bạn", "hãy tìm một công việc an toàn", "đừng mạo hiểm"
Khi
Mike và tôi 16 tuổi, chúng tôi bắt đầu làm việc cho cha Mike sau giờ
học và mỗi cuối tuần. Chúng tôi thường ngồi cùng với cha Mike trong khi
ông tiếp những nhân viên ngân hàng, luật sư, kế toán viên, người môi
giới, nhà đầu tư, nhà quản lý và những người lao động… Cha Mike đã không
đi theo đám đông. Ông có những suy nghĩ riêng và ông rất ghét câu nói:
"Chúng tôi phải làm vậy vì mọi người đều làm vậy." Ông cũng không ưa
những từ như “không thể.” Nếu bạn muốn ông làm một điều gì đó, chỉ cần
nói khích rằng: “Tôi không nghĩ anh có thể làm được điều đó.”
Khi
ngồi dự những buổi họp của ông, Mike và tôi học được nhiều thứ. Cha của
Mike không được học nhiều ở trường nhưng ông rành về tài chính và cuối
cùng đã thành công. Ông thường nói với chúng tôi: "Một người thông minh
thuê những người còn thông minh hơn anh ta nữa."
Tôi nhớ lúc tôi
vẽ những sơ đồ này cho cha tôi xem và chỉ cho ông hướng đi của một vòng
quay tiền mặt, những chi phí lệ thuộc khi làm chủ một ngôi nhà. Một ngôi
nhà lớn nghĩa là chi phí lớn, và vòng quay tiền mặt sẽ tiếp tục đi ra
ngoài qua cột chi phí.
Tôi biết rằng với nhiều người, một ngôi
nhà đẹp là sự đầu tư lớn nhất của họ, dù rằng nó không phải là một tài
sản mà là một tiêu sản, vì nó làm cho tiền ra khỏi túi nhiều hơn. Tuy
nhiên, sẽ có nhiều người không đồng ý với tôi bởi lẽ một ngôi nhà đẹp
rất dễ gây xúc cảm. Và khi nói đến chuyện tiền bạc thì những cảm xúc
mạnh mẽ sẽ làm mờ đi trí thông minh tài chính.
1. Khi nhắc chuyện
nhà cửa, tôi muốn nói rằng: hầu hết mọi người phải làm việc suốt đời để
trả tiền cho một ngôi nhà mà họ không bao giờ thực sự được sở hữu. Nói
cách khác, sau nhiều năm, hầu hết mọi người đều muốn mua một ngôi nhà
mới, mỗi lần mua nhà sẽ dẫn đến một món nợ kéo dài nhiều năm trong khi
nợ căn nhà trước còn chưa trả xong.
2. Nhà cửa không phải lúc nào
cũng tăng giá. Điều mất mát lớn nhất là bạn để mất đi những cơ hội. Nếu
bạn đầu tư toàn b