Hàngloạt các PSU kém chất lượng được tung ra với “mác” có công suất danhđịnh khá lớn nhưng lại được bán với giá cực rẻ làm cho người dùng vitính bình thường như bị lạc vào mê hồn trận...
Ýthức của người tiêu dùng phần nào đã được nâng cao khi chọn cho mìnhcác Bộ nguồn (PSU – Power Supply Unit) có công suất phù hợp với cấuhình máy tính khi mua, điều này đã là một động lực tốt giúp các nhàcung cấp PSU mạnh dạng đưa ra thị trường thêm nhiều lựa chọn từ cácthương hiệu mới, có chất lượng tốt như: Amacrox, Delta, Gigabyte, Asus,Zalman,…
Tuy nhiên, cú hích này cũng kéo theo hàng loạt các PSU kém chất lượngđược tung ra với “mác” có công suất danh định khá lớn nhưng lại đượcbán với giá cực rẻ làm cho người dùng vi tính bình thường như bị lạcvào mê hồn trận. Số lượng người dùng lần đầu tiên mua máy vi tính mớilại chiếm thị phần không nhỏ, nhất là vào các dịp tựu trường, lễ, tết,…Do vậy, với lượng kiến thức ít ỏi về phần cứng nên họ chấp nhận để mặcsố phận của chiếc máy tính mới mua vào tay các nhà “tư vấn” bán hàngchuyên nghiệp có mặt túc trực 12/24 tại các cửa hàng lớn nhỏ trên cảnước… và phần thắng thường thuộc về người bán.
Cũng không trách được người tiêu dùng vì đa phần các nhu cầu đều hướngvào một ứng dụng cụ thể, họ chỉ quan tâm tới cấu hình máy đó có đáp ứngđược tốt các nhu cầu mà mình đưa ra hay không, giá của chúng thế nào?Chứ ít khi quan tâm tới chất lượng của từng món linh kiện cấu thành rachiếc máy ấy.
Sự tiết kiệm hoang phíPSU giá rẻ toàn bộ đều có xuất xứ từ Trung Quốc, do các hãng này làmOEM theo các đơn đặc hàng của các nhà cung ứng trong nước. Chất lượngcủa chúng phụ thuộc vào các đơn hàng này, có thể vì thói quen tiêudùng, tập quán bán hàng hay lợi nhuận nên các PSU loại này thường đượcgiảm chất lượng tối đa và ngược lại lại được dán tem có công suất khácao để có thể “đáp ứng” được tâm lý người mua. Trong khi đó các hãngsản xuất PSU có chất lượng tốt, có uy tín luôn thực hiện chính sách bảovệ thương hiệu, nên các đơn hàng kiểu này không bao giờ được họ chấpnhận. PSU đúng công suất, đủ chất lượng luôn có giá cao hơn nhiều sovới các PSU được “mông má” lại.
Thực sự mà nói thì người mua đang vô tình kích thíchthị trường PSU đi theo một chiều hướng xấu do chính nhu cầu của họ,người mua khó tính trong việc chọn các thành phần linh kiện khác nhưnglại khá dễ dãi khi chọn mua PSU. Người bán – Phục vụ nhu cầu của số đông? - 90% các kỹ thuật viên tại các cửa hàng và các nhà quản lý ICTtại các công ty đều biết chất lượng thực sự của các PSU được bán ra.
- Với khách hàng mua linh kiện tự ráp, các kỹthuật viên thường hướng người dùng vào các PSU giá rẻ để thỏa mãn choviệc cân đối giữa hiệu năng và giá tiền cho người mua.
- Với các máy lắp ráp sẵn bán nguyên chiếc (cácmáy do các cửa hàng tự lắp), do áp lực cạnh tranh với các cửa hàng đốithủ nên các máy này cũng toàn sử dụng các PSU có giá rẻ để hạ giá thành.Người mua – Đua hiệu năng với giá thấp nhất! - Với người dùng máy tính thì PSU là một thiết bị không thểkiểm chứng được tính năng cũng như chất lượng thực sự. Trong khi đó, họlại dễ dàng quyết định các thành phần linh kiện khác hơn như: Bộ xử lý(xung nhịp), Ổ cứng (dung lượng, chuẩn giao tiếp), VGA Card (xung nhịpGPU, bộ nhớ), Bộ nhớ (dung lượng, tốc độ),… vì chúng có các thông số kỹthuật rõ ràng và dễ so sánh hiệu năng.
Sự hiểu biết về nhu cầu năng lượng của một hệ thống đối với một sốngười mua là có, nhưng không có khả năng đánh giá được chất lượng cácPSU nên giải pháp là thà dồn tiền mua các linh kiện tạo ra hiệu năngcủa máy (CPU, RAM, VGA,…) còn với PSU thì cứ chọn loại có công suấtthích hợp với giá rẻ mà mua. Chính điều này đã giúp tiếp tay cho cácPSU được lên đời một cách vô tội vạ như hiện nay.
- Dựa trên nhu cầu ứng dụng cụ thể, người mualuôn dự trù một khoản đầu tư nhất định và không muốn mua một chiếc máycó giá trị cao hơn. Do khoản đầu tư có giới hạn nhưng với tâm lý muốnchiếc máy của mình phải mạnh nhất nên PSU được đưa vào danh sách cắtgiảm đầu tiên cùng với chuột, bàn phím, loa và màn hình.
- PSU có chất lượng tốt lại thường không đượcbán kèm với các thùng máy vì điều này sẽ làm cho thùng máy ấy có giácao hơn, chọn mua một thùng máy có sẵn PSU luôn là lựa chọn đầu tiêncủa người dùng phổ thông với giá tầm 20 USD là họ có được một món hàng2 trong 1, đương nhiên điều mà họ quan tâm hơn cả khi mua thùng máyloại này lại là chính hình thức bên ngoài của chiếc thùng chứ khôngphải chất lượng PSU có trong chính thùng máy ấy.
- Người mua chỉ biết PSU là một thiết bị cungcấp năng lượng cho hệ thống như các Bộ nguồn gia dụng khác, do vậy đốivới họ PSU chỉ có 2 trạng thái chạy là còn tốt và không chạy tức là hư.Nên máy ráp xong nếu mọi thứ đều hoạt động thì coi như PSU là tốt rồi,trừ những trường hợp PSU đó quá tệ, không có khả năng khởi động ngaylúc mới ráp thì lúc này người mua mới chịu chấp nhận mua một PSU cócông suất cao hơn.Khách hàng chọn giá rẻ cho một sản phẩm mà chínhhọ cũng không biết chất lượng thực sự ra sao, người bán hàng phải đápứng được theo yêu cầu đó, nhưng để đáp ứng được thì chỉ có các PSU cóchất lượng thấp mới có khả năng cho một mức giá tốt. Hãy khoan đề cậpđến vấn đề chất lượng các PSU này ở đây, về giá thì thật sự chúng thậtsự có rẻ hơn các PSU có thương hiệu hay không?
Nếu xét về giá trên công suất thật của PSU đó đem lại, với số tiền 16USD bạn được một PSU “bình dân” có công suất 450W nhưng công suất thậtsự của nó chỉ đạt 200W, có khi còn ít hơn thì tỉ lệ giữa công suất trên1 USD bỏ ra sẽ bằng 12.5W/ 1USD. Trong khi đó, giá một PSU tốt có tầmcông suất thật 300W thì có giá 23 USD nên bạn sẽ có được giá trị caohơn 13.04W/ 1USD. Vậy, bạn không hề mua rẻ hơn chút nào so với khi đầutư cho các PSU tốt.
22 PSU, đại diện cho dòng nguồn giá rẻ đang được bán đại trà trên thịtrường và chúng thường được gọi là các Bộ nguồn không tên tuổi(no-name) sẽ được thử nghiệm để giúp bạn đọc tìm ra cho mình một sảnphẩm thích hợp nhất, một sản phẩm có công suất đúng với giá trị thậtcủa chúng. Trong đó cũng có một số PSU có thương hiệu thật sự nhưng dochất lượng chưa thuyết phục nên chúng tôi cũng lấy chung trong đợt nàyđể cho bạn đọc có được cái nhìn tổng quan hơn.
Bài đánh giá với tiêu chí xếp hạng các PSU dựa trên công suất thực vàkhả năng cung cấp dòng điện có thể đáp ứng được các cấu hình nào, cũngnhư các tính năng bảo vệ cơ bản nhất mà PSU phải có. Các tiện ích kháccó trong các PSU cao cấp như: các chế độ bảo vệ nâng cao, hiệu chỉnhtốc độ quạt theo nhiệt độ, các tiêu chuẩn mới cho PSU hay các công nghệđiện tử chỉ mang giá trị tham khảo… vì nếu có chúng trong các PSU nàythì chúng sẽ bước qua một đẳng cấp khác.
Không có năng lượng, không có sự sốngĐúng vậy, PSU cho chiếc máy tính sự sống, biến nó từ đống sắt vụntrở thành công cụ hiệu năng cao với nhiều tiện ích phục vụ con người vàkhi sử dụng các PSU kém chất lượng thì cũng chính nó sẽ biến chiếc máytính giá trị của bạn thành đống sắt vụn một cách dễ dàng. Các CPU luôncó xu hướng ứng dụng các công nghệ mới để có thể giảm lượng tiêu tốnnăng lượng cho hệ thống, nhưng nó lại đòi hỏi một nguồn điện sạch hơn,an toàn hơn.
Rất đơn giản, hãy nhìn các nhà sản xuất mainboard họ luôn cải tiến côngnghệ để đáp ứng được đòi hỏi này từ CPU bằng các hệ thống ổn định điệnáp nhiều pha (ASUS, GIGABYTE) và các hệ thống này lại lấy năng lượng từPSU. Nghịch lý là khi các CPU càng giảm năng lượng tiêu thụ thì côngsuất PSU càng được các nhà sản xuất gia tăng (đã có các PSU cho PC cócông suất lên tới 2000W), đó là do các thành phần khác trong hệ thống“ăn theo” CPU cần nhiều năng lượng hơn lúc trước như mainboard, RAM tốcđộ cao và nhất là các VGA card hiệu năng xử lý đồ họa 3D cao.
Các PSU có công suất dưới 300W không còn tồn tại trên các báo giá donhu cầu người tiêu dùng không còn quan tâm, các PSU ấy để tham gia thịtrường chúng phải thích nghi bằng cách khoát lên mình một chiếc áo mới.
Hãy bắt đầu làm quen với các giá trị căn bản nhấttrong PSU để bạn có một thước đo cho riêng mình trước khi bước vào bấtcứ cửa hàng tin học nào.Công suấtMỗi thiết bị trong máy tính đều yêu cầu cung cấp một nguồn nănglượng riêng với điện áp thích hợp để có thể hoạt động, đó được gọi làcông suất tiêu thụ của chính thiết bị ấy. PSU phải thỏa mãn được điềunày cho tất cả các thiết bị trong cùng một hệ thống mà nó cung cấp nănglượng, công suất tiêu thụ được tính bằng Watts, đây là giá trị được tạora từ điện áp cung cấp nhân cho dòng điện tiêu thụ (U*I).
Do vậy, khi tính toán công suất tiêu thụ cho các thiết bị, ta phải biếtđiện thế hoạt động và dòng tiêu thụ của chúng, tuy nhiên thực tế trênmột số thiết bị các giá trị này không được nêu ra. Với điều kiện bìnhthường, việc tính toán này khó thực hiện vì các thiết bị có điện áphoạt động khác nhau nên chúng tiêu thụ năng lượng trên từng đường điệnáp cũng khác nhau. Ví dụ như CPU chỉ tiêu thụ công suất trên điện áp+12VDC là chính còn Ổ cứng thì lại dùng cả 2 đường +5VDC và +12VDC,trong khi đó mainboard lại dùng tất cả công suất của 3 đường điện áp+3.3VDC, +5VDC và +12VDC.
Tiêu chuẩn ATX thiết lập ra các tiêu chuẩn kỹthuật riêng cho PSU luôn có sự thay đổi để phù hợp với nhu cầu tiêu thụnăng lượng của các thiết bị trên nền tản công nghệ mới, các đường cungcấp năng lượng cũng vì đó mà có sự thay đổi theo. Theo đà phát triểncủa công nghệ, các thiết bị trong PC có xu hướng dùng nguồn năng lượngchính được cung cấp từ đường +12VDC, nên PSU sản xuất dựa theo chuẩnATX có phiên bản trên 2.0 tỉ lệ dòng điện cung cấp lớn 2 đường còn lạilà +3.3VDC và +5VDC.
Trên các phiên bản ATX 1.3 thì ngược lại hoàn toàn và chúng không thểđáp ứng được cho các thế hệ máy tính sử dụng công nghệ mới như các dòngCPU hai nhân hay các VGA card trên giao tiếp PCI-E. Khi mua một PSU,nếu chỉ dựa trên công suất danh định thì bạn hoàn toàn không phát hiệnra điều này khi không chú ý kỹ các thông số kỹ thuật về dòng cung cấpđược ghi kèm, cùng công suất 400W nếu PSU được sản xuất theo chuẩn ATXrev 1.3 thì tỉ lệ các dòng điện sẽ có dạng như sau:
+3.3VDC x 29A = 95.7W
+5VDC x 32A = 160W
+12VDC x 12A = 144W
Nhưng cũng với công suất đó trên chuẩn ATX rev 2.0 thì:
+3.3VDC x 20A = 66W
+5VDC x 20A = 100W
+12VDC x 20A = 240W
Trên các phiên bản cao hơn nữa thì đường +12VDC hoàntoàn chiếm ưu thế với dòng điện cung cấp có thể lên tới 60A với nhiềuđường điện +12VDC mới đủ sức đáp ứng được các hệ thống sử dụng CPU đanhân như Core 2 Quad hay các hệ thống PC Game với nhiều card đồ họamạnh mẽ.PSU cho các hệ thống PC luôn sử dụng 3 đường điện áp chính là+3.3VDC, +5VDC và +12VDC, các PSU được coi là đủ tiêu chuẩn phải có dảiđiện áp nằm trong khoảng sai số +/- 5% cho bất kỳ mức tải nào. Việckiểm chứng điện áp của PSU thường được người mua thực hiện sau khi đãmua và chỉ phát hiện ra khi hệ thống hoạt động không ổn định, thườngđược thể hiện qua một số hiện tượng như sau: máy tự khởi động lại, ổcứng lúc nhận lúc không, ổ CD ghi hay bị rớt đĩa, phù tụ trênmainboard…
Các hiện tượng này sẽ xuất hiện sau một thời gian ngắn sử dụng do chấtlượng linh kiện trong PSU kém, ngay cả với trường hợp PSU tốt nhưngkhông cấp đủ công suất cho hệ thống. Tính năng bảo vệ cơ bảnVới khí hậu Việt Nam, PSU luôn phải hoạt động trong môi trường nóng,ẩm và bụi. Trong môi trường đó các linh kiện của PSU rất dễ nhanh bịlão hóa hay biến chất nếu dùng các linh kiện không phù hợp và có phẩmchất tốt. Thật may mắn cho bạn, khi PSU hỏng tự mất điện hoàn toàn thìsẽ không làm ảnh hưởng nhiều đến các thiết bị bên trong, nhưng điềunguy hiểm nhất là PSU bị giảm chất lượng, không điều khiển được điện ápra nên để điện áp vượt quá mức cho phép nhiều lần, trường hợp này thìcoi như cả hệ thống của bạn cần phải đi bảo hành.
Ngược lại, PSU cũng gặp nguy hiểm đến từ chính các thiết bị mà nó cungcấp năng lượng khi các thiết bị này có lỗi kỹ thuật xảy ra từ các thànhphần ổn áp lấy điện trực tiếp. Chính vì các điều đó, PSU luôn phải cócác mạch bảo vệ hữu hiệu được thiết kế bên trong nhằm đảm bảo an toàncho hệ thống và cho chính nó, trong một số dòng PSU cao cấp được trangbị nhiều hệ thống mạch bảo vệ tiên tiến có độ nhạy cao còn trong cácPSU cơ bản thì phải có ít nhất các tính năng bảo vệ sau: bảo vệ quá áp,bảo vệ chạm tải, bảo vệ quá dòng và bảo vệ quá nhiệt.
- Bảo vệ quá áp (OVP Over-Voltage Protection): PSUcung cấp năng lượng dựa trên các điện áp chuẩn có mạch ổn định điện áp(ổn áp), nếu các mạch này hoạt động không còn chính xác làm cho điện ápở các đầu ra vượt mức cho phép +/- 5% trên giá trị điện áp chuẩn vớibất kỳ lý do nào, thì mạch bảo vệ sẽ cắt nguồn tự động cho đến khi nàosự cố được khắc phục.
Các giá trị điện áp cho phép được mô tả theo bảng sau: Điện áp chuẩn (V) | Dải điện áp cho phép (V) | Sai số cho phép |
+3.3 | 3.135 ~ 3.465 | +/- 5% |
+5 | 4.75 ~ 5.25 | +/- 5% |
+12 | 11.4 ~ 11.6 | +/- 5% |
+5VSB | 4.75 ~ 5.25 | +/- 5% |
+12 | 10.8 ~ 13.2 | +/- 10% |
Các giá trị điện áp bắt buộc mạch bảo vệ quá áp phải kích hoạt tính năng bảo vệ được mô tả như bảng sau: Điện áp ra | Thấp nhất | Bình thường | Tối đa | Đơn vị |
+12VDC | 13.4 | 15.0 | 15.6 | V |
+5VDC | 5.74 | 6.3 | 7.0 | V |
+3.3VDC | 3.76 | 4.2 | 4.3 | V |
PSU có tính năng bảo vệ quá áp bằng các hệ mạch nhạycảm nhất sẽ đạt giá trị “thấp nhất” theo bảng trên, còn lại bình thườngphải đạt ở mức “trung bình”, các PSU kém chất lượng hơn không thể vượtquá giá trị điện áp bảo vệ cao nhất trên bảng, ngoài mức này điện ápcao sẽ làm hư hỏng các thành phần linh kiện bên trong máy tính.- Bảo vệ chạm tải (SCP Short-Cricuit Protection):Sự đoản mạch ở đầu ra so với dây chung (mass) có giá trị tổng trở dưới0.1Ohm sẽ tác động đến mạch bảo vệ này, sự cung cấp năng lượng sẽ bịngừng ngay tức khắc để tránh quá tải cho PSU. Khi sự đoản mạch kếtthúc, PSU sẽ tự động hoạt động trở lại hoặc cần phải mở nguồn bằng việckích dây Power_ON thông qua công tắc Power trên mainboard.
Tính năng này phải có trên tất cả các đường điện cung cấp chính+3.3VDC, +5VDC, +12VDC và nhất là với loại PSU có nhiều đường +12VDCcần phải có cho riêng từng đường. Đường +5VSB khi bị đoản mạch PSU cóthể chỉ ngắt riêng đường điện này mà không làm ảnh hưởng đến các đườngđiện khác cũng như sự hoạt động của hệ thống. PSU tốt cần phải chịuđược việc đoản mạch liên tục mà không gây ảnh hưởng đến các thiết bị mànó cung cấp năng lượng.
- Bảo vệ quá dòng (OCP Over-Current Protection): Khidòng cung cấp tăng lên quá mức cung cấp dòng danh định của PSU, PSU sẽngưng cung cấp năng lượng và hoạt động trở lại khi tải giảm tới mức chophép. Theo tiêu chuẩn ATX, ở mức tải 100% (full load) giá trị dòng cắtsẽ là tối thiểu 10A/giây (vượt quá giá trị dòng danh định 10A thì mạchsẽ cắt trong vòng 1 giây). Mạch này có nhằm để bảo vệ cho PSU trước nhucầu năng lượng tăng đột biến trong hệ thống do các thiết bị bị lỗi kỹthuật hay sự nâng cấp phần cứng không có tính đến khả năng cung cấpnăng lượng từ PSU giới hạn của PSU.- Bảo vệ quá nhiệt (OTP Over-Temperature Protection): PSU tạo ra mộtlượng nhiệt khá lớn trong quá trình chuyển đổi năng lượng mà nó cònphải chịu đựng nhiệt độ từ trong thùng máy hút vào qua quạt làm máttrên PSU, nên ngoài việc được thiết kế sử dụng các linh kiện công suấtcó khả năng chịu được nhiệt độ cao thì PSU cần phải có hệ thống mạchbảo vệ nhiệt.
Thông tin nhiệt độ được cung cấp cho mạch bảo vệ quá nhiệt thông quađầu dò nhiệt (sensor), giá trị nhiệt độ để mạch bảo vệ quá nhiệt kíchhoạt được thiết lập trong khoảng từ 70oC đến 100oC, vị trí đặt sensornhiệt thường nằm ở các thành phần như biến áp xung, diode nắn điện thứcấp hay chính trong không gian bên trong PSU. Không có mạch bảo vệ quánhiệt, việc nhiệt độ tăng đột biến trong PSU thường do quá tải, trongkhi đó quạt làm mát PSU lại hoạt động không hiệu quả hay nhiệt độ môitrường đưa vào PSU quá cao nếu không có mạch bảo vệ này thì chắc chắncác linh kiện công suất sẽ bị hỏng ngay lập tức.